Lắng nghe - một kỹ năng quan trọng trong thời đại thông tin như vũ bão, dường như là một kỹ năng người ta thường hay bỏ qua. “Đơn thuần chỉ là nghe thôi, cần gì phải học” - có lẽ là ý niệm của nhiều người. 

Thế nhưng bạn có biết rằng, lắng nghe cũng có nhiều cấp độ. Theo nghiên cứu của TS. Otto Scharmer đối với các lãnh đạo tại nhiều tổ chức, cốt lõi của hầu hết những thất bại trong khả năng lãnh đạo nằm ở chỗ người lãnh đạo thiếu khả năng lắng nghe sâu, thiếu khả năng kết nối và giải thích một cách ý nghĩa những điều phức tạp diễn ra xung quanh họ. 

“Nếu bạn không phải là một người lắng nghe tốt, không có cách nào để bạn có thể phát triển sự thông thạo thực sự đối với bất cứ lĩnh vực nào.” - Otto Scharmer

Từ hàng trăm hội thảo, chương trình và hành trình đồng hành cùng các tổ chức, TS. Otto Scharmer và các đồng nghiệp tại Học viện MIT đã khẳng định rằng:

“Thay đổi cái phương thức lắng nghe là thay đổi cuộc sống. Thay đổi cái cách mà bạn lắng nghe, cái cách mà bạn chú ý, thoạt nhiên có vẻ là một sự thay đổi thật nhỏ bé. Nhưng sự thực là, thay đổi cách mà bạn lắng nghe có nghĩa là bạn thay đổi cái cách mà bạn trải nghiệm các MỐI QUAN HỆ và THẾ GIỚI. Và nếu bạn thay đổi điều đó, bạn thay đổi TẤT CẢ MỌI THỨ.”

TS. Otto Scharmer và các đồng nghiệp tại MIT đã đề xuất mô hình 4 cấp độ lắng nghe như hình dưới đây để giúp cho người ta có thể thực hành một cách sâu sắc hơn kỹ năng lắng nghe. 

4 cấp độ lắng nghe này phản ánh những nguyên lý ẩn sau sự cởi mở của tâm trí, trái tim và ý chí:

‍

🟠 Cấp độ 1:  TẢI XUỐNG - LẮNG NGHE bằng THÓI QUEN

Ở cấp độ này, việc lắng nghe bị giới hạn trong việc tái khẳng định lại điều mà ta đã biết. Không có gì mới đi vào trong nhận thức của chúng ta. Sự chú ý của ta không nằm ở điều người kia nói, mà dồn vào sự đánh giá bên trong chính mình. Ví dụ, khi một người đang kể chuyện cuộc đời họ, trong đầu ta chỉ đang miên man nghĩ về chuyện tối nay ăn gì, ngày mai đi đâu. Nói cách khác, ta bị phân tâm. 

🟠 Cấp độ 2: LẮNG NGHE SỰ KIỆN - LẮNG NGHE từ BÊN NGOÀI

Ở cấp độ này, ta để dữ liệu đi vào ta, ta mở rộng tâm trí, dừng lại những thói quen đánh giá cũ để tiếp nhận thông tin, ghi nhận những điều khác với những điều ta đã biết. Ta di chuyển từ ‘cái giọng nói bên trong mình’ (cấp độ 1) sang ‘thực sự lắng nghe con người trước mặt’ (cấp độ 2).

🟠 Cấp độ 3: LẮNG NGHE THẤU CẢM - LẮNG NGHE từ BÊN TRONG

Ở cấp độ này, ta nhìn nhận tình huống qua cặp mắt của người khác. Để làm điều này, ta mở rộng trái tim mình, sử dụng cảm xúc và trái tim của ta như một bộ phận để hiểu được cách nhìn của người khác. 

Lắng nghe ở cấp độ này, bạn nghe một người và bước vào góc nhìn của họ. Bạn có thể nghĩ rằng “tôi có thể không đồng ý nhưng tôi hiểu được cái cách mà cô/anh ấy nhìn nhận tình huống.”

🟠 Cấp độ 4: LẮNG NGHE KHẢ SINH - LẮNG NGHE từ “CÁNH ĐỒNG XÃ HỘI”

Ở cấp độ này, ta lắng nghe cái khả năng tương lai cao nhất xuất hiện.

Chuyển dịch từ cấp độ lắng nghe số 3 sang 4, khả năng lắng nghe của ta trở thành một khoảng không để mang cái gì đó mới mẻ vào trong thực tại. Ta lắng nghe với sự cởi mở đối với điều chưa được biết đến và đang dần biểu hiện ra. Vì thế cấp độ này mới có tên gọi là Lắng nghe khả sinh (Generative Listening). 

Dấu hiệu để phát hiện cấp độ lắng nghe số 4:

"Để biết liệu bạn có đang lắng nghe ở cấp độ 4 hay không, hãy quan sát mức năng lượng khi đó. Khi bạn quan sát, hay để ý tới ý thức về bản thân, ý thức về bản sắc (identity) của bạn xem liệu nó có đang chuyển dịch một chút về phía con người thực sự của bạn và về phía con người bạn đang hướng muốn trở thành hay không.”

Và một ví dụ cụ thể của lắng nghe ở cấp độ số 4:

"Một người coach tuyệt vời sẽ lắng nghe những khó khăn hiện tại của tôi theo hướng nhận ra khả năng tương lai cao nhất (highest future possibility) của tôi đã hiển lộ ở đây.

Họ kết nối, nhìn thấy trong con người tương lai của tôi, con người tương lai của tôi đang khởi sinh (emerging future self) và bằng cách chú ý (paying attention to) đến con người tương lai đó, họ giúp tôi thực sự kết nối với con người đó.

Đó là những gì các nhà giáo dục tuyệt vời làm.

Đó là những gì các nhà lãnh đạo tuyệt vời làm.

Họ không nhìn bạn chỉ với quá khứ của bạn, mà họ nhìn bạn với những tiềm năng cao nhất của bạn.

Đó là cách lắng nghe ở cấp độ 4 diễn ra."

Nếu bạn đã biết tới 4 cấp độ lắng nghe này rồi, điều cần nhất là đưa nó vào THỰC HÀNH THƯỜNG XUYÊN. Hãy quan sát xem chất lượng lắng nghe của bạn đang ở mức độ nào. Quan sát xem việc lắng nghe như vậy ảnh hưởng tới cuộc trò chuyện và mối quan hệ giữa bạn với những người xung quanh ra sao. 

Các cấp độ lắng nghe này, đặc biệt là cấp độ 3 - Lắng nghe thấu cảm và 4 - Lắng nghe khả sinh sẽ được thực hành thường xuyên trong Khóa thực hành nền tảng về Thiết kế và đón Vòng tròn The Circle Way. Đây là một công cụ tuyệt vời giúp các lãnh đạo đội nhóm, những người dẫn dắt sự thay đổi có một khoảng không rộng mở để lắng nghe khả năng tương lai cao nhất của chính mình, và của tập thể, từ đó đón nhận những điều mới mẻ nảy sinh, những ý tưởng đổi mới sáng tạo trong không gian đối thoại nhóm.

📍 Nguồn tham khảo bài viết:

• Cuốn sách Tinh hoa thuyết U của TS. Otto Scharmer.
• Bài giảng của TS. Otto Scharmer trong u-lab: Leading from the Emerging Future của u-school.